Mission Impossible

Artificial intelligence heb ik eigenlijk nooit erg boeiend gevonden. Het leek me dus ook een hele uitdaging om er een spektakelfilm over te maken, zoals de nieuwste Mission impossible met Tom Cruise. En daarom dus ook weer speciaal iets voor mij. Gelukkig is er al een persoon die op mijn blogje erover zit te wachten, mijn dochter Noraly (alweer bijna 25) met wie ik graag voor een actiefilm naar de bioscoop ga.

Kortom, een film over AI is de werkelijke mission impossible. De recensie in de Volkskrant legde goed uit dat de bedenkers het hadden opgelost door Tom extra veel te laten rennen en extra gevaarlijke stunts te laten uithalen. Dank je wel, Bor Beekman! Nu heb ik de sleutel die ik hier nog even kan inzetten om de code van deze film te kraken.

Sleutel in dubbele zin, want een personage zei in de film: 'De sleutel tot de wereldmacht is in dit geval ook een sleutel.' Er was een Entiteit in werking en werkelijk alle partijen hadden er belang bij om die te bemachtigen, om hem voor hun karretje te spannen, om hem uit te schakelen, beide ook weer eventueel in het algemeen belang.

De sleutel bleek een symbool, de manier bij oude beschavingen om de zender en ontvanger van boodschappen toegang te geven tot de boodschap, zeg maar als wachtwoord. Zender en ontvanger hadden beide slechts de helft van een gebroken object. Als ze op elkaar passen betekent het dat beide partijen elkaar hebben gevonden. Symbool komt van het Griekse sun-ballein, samenvallen. Alleen, als het symbool een sleutel is, of in deze film twee delen van een sleutel, dan moet je ook nog te weten komen waar die sleutel op past. De toegang tot de informatie is dus driedelig.

In de film Angels and Demons wordt deze materie deels anders behandeld. Tom Hanks (professor Langdon) beschikt over veel kennis van symbolen, en de vraag wordt dan hoe je die kennis kunt inschakelen om hem toe te passen op de raadsels, en dus ook hoe je het probleem in de film zo kunt neerzetten dat Langdon zelf de ene helft van het symbool wordt en de misdaad de andere, dus hoe ze naadloos op elkaar passen.

Zo maakten we mee dat een leerling ons vertelde dat ze graag criminologie wilde studeren. Op excursie in Rome zagen we dat precies deze leerling voor onze neus werd beroofd van haar tas. Ze is ook werkelijk criminologie gaan studeren geloof ik, in combinatie met rechten. Daarmee wil ik twee dingen zeggen. Ten eerste dat de logica van de film zich kan uitbreiden naar de werkelijk ervaren werkelijkheid buiten de film, of als symbool daarop kan passen (vroeger zagen ze de waarheid als uitspraken die 'adequaat' waren aan de dingen). Ten tweede dat, als symbolendeskundige Tom Hanks in Rome belandt, er wellicht iets aan Rome is wat goed bij hem past, en dat de andere Tom de tweede helft van de sleutel is.

Daarmee wil ik ook zeggen dat een zekere krankzinnige logica ook een manier kan zijn om AI aantrekkelijk te maken. Nee, het is geen ingewikkelde berekening, het is een algoritme. Nee, het is geen algoritme maar een hermetische code in onze fantasie. Die ook echt bestaat, dat wil zeggen die zich van de film zomaar kan uitbreiden over onze werkelijkheid.

Rome duikt dan vroeg of laat op, omdat het onze echte werkelijkheid is. Je hebt er de Sint Pieter, genoemd naar de sleuteldrager van de hemel, dus geen toeval dat Tom Hanks er terechtkomt. En je hebt er het Colosseum, waar ooit het beeld van de blote Nero naast stond van veertig meter hoog, de colossus. De colossus staat er allang niet meer, maar wel een grasperk met een boom op een verhoging die de plaats en omtrekken aangeeft van dat beeld. Alle oude ruïnes met hoog werkelijkheidskarakter draaien samen met de helden, schurken en agenten met hun crashende auto's en schietpartijen om een Persoon die onzichtbaar is, een ding dat onzichtbaar is. Dat is AI in deze film, de Entiteit, die kan mensen en dingen onzichtbaar maken, zelfs voor onze intelligente apparaten.

We zijn dan weer aangewezen op onze herinneringen. Tom Cruise moet even graven in zijn geheugen en herinnert zich een schurk van vroeger die hij achteraf gezien beter had kunnen doden, Gabriel geheten, toevallig ook de naam van de engel-boodschapper der goden.

De scène verplaatst naar Venetië, party time. De personages komen bijeen voor een vertrouwd aandoende in scène gezette afrekening door de schurk. Boven de disco, te zien door het open dak, schieten lichten het heelal in, om de Entiteit te symboliseren. Alles is bepaald en doorzien. Nergens lijkt het zinlozer om maskers te dragen maar eenmaal ontsnapt van deze plek duiken de maskers weer op.

Een bepaalde combinatie van maskers en komedie droeg ook de vorige films van Mission Impossible. Handig, want dat dwingt de makers om de karakters dun te houden. Voor de anderen moet deze persoon met masker wel herkenbaar blijven, dus mag er niet teveel karakter doorheen komen. Filosoof Agamben, niet toevallig ook woonachtig in Venetië, bestudeerde Pulcinella, karakter van de commedia dell' arte, precies voor die samenhang met dat karakter. Pulcinella, zegt Agamben, imiteert zijn karakter, zoals in essentie elk personage in de oude komedies. Daarmee maakt hij duidelijk dat hij geen karakter heeft, dat hij het niet is. Dat moeten we weer niet zien als uitvlakking van de mens en opslokking in de AI. Het stelt ons open voor het leven zoals het geleefd wordt. In dat leven gaat niet alles volgens jouw karakter. Ook met doorzettingsvermogen moet je soms je meerdere erkennen in de schurk en word je gered door het toeval.

Plaatsen dus met werkelijkheidskarakter, plaatsen die ons met onze fantasieën erover moeten redden van de dreiging van AI.

De film is onuitputtelijk voor iemand die van symbolen houdt. Dit is maar een blogje. Ik ben tot mijn verrassing uitgekomen bij het werkelijkheidskarakter van de plaats, van de stad, Rome en Venetië. Ik had ook een van de talloze andere middelen kunnen kiezen. Tom Cruise die liefst alle stunts zelf doet, niet alleen omwille van het werkelijkheidsgehalte maar ook voor ons, speciaal voor ons.

Speciaal voor mij was dat we ons in Utrecht bevonden, de stad waar ik twintig jaar heb gewoond en waar Noraly geboren is. Ik was er een paar uur eerder om naar het museum te gaan, met landschappen van de Nederlandse schilders die naar Rome waren gegaan. En ik ging naar broodje Mario, het laatste ding waarom ik nog steeds heimwee had naar Utrecht (ik woon alweer bijna twintig jaar in Arnhem). Toen ik wilde pinnen zei de Italiaan dat ze alleen contant geld aannamen. Het symbool van de misdaad. Bescherming tegen AI? Niet echt, want ik had geen euro's op zak en moest dus naar de pinautomaat. Misdaad, Rome en AI hadden elkaar gevonden, hier in Utrecht via mij.